ảnh: ArtAsiaPacific
biên tập ANH NGUYÊN
nguồn BKK ART MAG
Giữa làn sóng chuyển mình mạnh mẽ của nghệ thuật Đông Nam Á, Thái Lan đang vẽ nên một bản đồ mới, nơi nghệ thuật không chỉ được trưng bày mà còn sống cùng con người và thiên nhiên. Ở hai không gian đối lập giữa trung tâm Bangkok và vùng núi Khao Yai tĩnh lặng là hai dự án Bangkok Kunsthalle và Rừng Nghệ Thuật Khao Yai ra đời, mang theo tầm nhìn chung của nhà bảo trợ Marisa Chearavanont và giám đốc sáng tạo Stefano Rabolli Pansera.
Cả hai cùng chia sẻ một niềm tin giản dị rằng nghệ thuật có thể chữa lành nếu nó được sống đúng trong mạch chảy của đời sống và đất mẹ.
Bangkok Kunsthalle khởi đầu từ một đống đổ nát. Tòa nhà từng là nhà in theo phong cách brutalist, bị cháy vào năm 2001 và bị bỏ hoang suốt gần hai thập kỷ. Khi Marisa và Stefano đặt chân đến, họ không tìm cách che giấu quá khứ mà nhìn thấy trong đó tiềm năng của một cuộc tái sinh. Tường cháy, khung sắt trơ, bê tông nứt… tất cả được giữ nguyên như một ký ức không cần giấu giếm. Một năm sau, Kunsthalle mở cửa, không ồn ào, không hào nhoáng nhưng nhanh chóng trở thành trung tâm thử nghiệm nghệ thuật sôi động nhất của Bangkok.
Không gian này không giống bảo tàng cũng không giống gallery. Cả khối công trình là nơi nghệ sĩ đến làm việc, cư trú, trưng bày rồi để lại dấu vết. Mỗi năm Kunsthalle tổ chức bốn triển lãm lớn, kết nối nghệ thuật với hơi thở của đời sống. Có những dự án mở ra để khán giả trực tiếp chứng kiến quá trình sáng tạo và phục hồi như triển lãm Trừu Tượng Thư Pháp (Calligraphic Abstraction) của nghệ sĩ Thái gốc Hoa Tang Chang. Những tác phẩm của ông được nhóm Restaurateurs Sans Frontières phục chế ngay trong không gian trưng bày, biến hành động bảo tồn thành một màn trình diễn, nơi mỗi vết chổi, mỗi đường mực khô, mỗi lớp sơn mòn đều kể câu chuyện hồi sinh của chính mình.
Kunsthalle không chỉ là nơi để xem nghệ thuật mà còn là nơi nghệ thuật được tái sinh cùng ký ức thành phố. Stefano Rabolli Pansera từng nói rằng họ không muốn dựng thêm một nhà trắng cho nghệ thuật, Kunsthalle là một sinh thể mang trong mình những tổn thương nhưng cũng biết tự chữa lành.
Nếu Kunsthalle là nhịp tim của Bangkok thì Rừng Nghệ Thuật Khao Yai là hơi thở của đất. Cách thủ đô khoảng 150 km, khu rừng rộng lớn này từng bị kiệt quệ bởi canh tác nông nghiệp. Marisa Chearavanont mua lại khu đất ấy không để xây resort mà để trả lại sự sống cho thiên nhiên bằng nghệ thuật.
Ở Khao Yai, nghệ thuật không nằm trong khung kính mà sống giữa sương và cỏ. Những tác phẩm của Fujiko Nakaya, Richard Long, Elmgreen & Dragset hay Louise Bourgeois hiện diện trong rừng như những thực thể song hành cùng tự nhiên. Nakaya mang đến Fog Landscape #48435, một khu rừng sương nơi người xem như tan vào hơi nước, cảm nhận thiên nhiên bằng da thịt. Richard Long tạo Madrid Circle, vòng tròn đất lớn giữa rừng, một dấu chân thiền định nhắc người ta về hành trình đi bộ và lắng nghe. Trong khi đó K-BAR của Elmgreen & Dragset, với quầy bar nhỏ và bức tranh Martin Kippenberger, lại khơi gợi câu hỏi về dấu vết con người trong hoang dã và vai trò của nghệ thuật trong việc xoa dịu sự căng thẳng ấy.
Các tác phẩm không chiếm hữu cảnh quan mà tự hòa tan vào đó. Khi mưa xuống, thép rỉ đi, cỏ mọc trùm lên, sương len lỏi qua khối điêu khắc. Nghệ thuật không đứng yên mà biến đổi cùng chu trình sống. Marisa nói đây không phải là công viên điêu khắc mà là khu rừng nơi nghệ thuật cùng góp sức để chữa lành đất.
Cả hai dự án, một ở trung tâm đô thị và một giữa rừng núi, đều mở ra một định nghĩa khác về nghệ thuật. Nó không còn là sản phẩm mà là quá trình. Kunsthalle không làm đẹp thành phố mà giúp thành phố nhớ lại chính mình. Khao Yai không dựng thêm tượng đài mà để thiên nhiên và con người cùng lắng nghe nhau. Ở cả hai nơi, người ta không chỉ nhìn thấy nghệ thuật mà còn cảm nhận được nó đang hít thở, đang chậm rãi hồi sinh.
Marisa Chearavanont không phải là nhà sưu tập hay nhà đầu tư. Cô là người gieo hạt. Từ nguồn lực của mình, cô chọn nuôi dưỡng nghệ thuật như một cách tái thiết mối quan hệ giữa con người và thế giới. Stefano Rabolli Pansera, từng là giám đốc của Hauser & Wirth, mang đến cho dự án một mạng lưới quốc tế và tinh thần “chậm lại để lắng nghe”. Khi hai người gặp nhau, họ không lập kế hoạch cho một dự án nghệ thuật mà bắt đầu một hành trình nơi nghệ thuật được sống, được chạm, được cắm rễ vào thực tại.
Trong bức tranh nghệ thuật Đông Nam Á đang đổi mới, Bangkok Kunsthalle và Rừng Nghệ Thuật Khao Yai là hai nhịp đập song hành. Một hướng vào nội tâm đô thị, một mở ra với tự nhiên, cả hai đều đặt nghệ thuật vào trung tâm của sự tái sinh. Chúng không lớn tiếng, không phô trương nhưng lan tỏa một năng lượng hiền hòa, thứ năng lượng mà chỉ những gì sống thật mới có thể mang lại.
Ngày nay khi bước vào Kunsthalle, người ta có thể nghe tiếng sắt va, tiếng gió len qua khe tường, như nhịp tim cũ hòa vào nhịp mới. Còn ở Khao Yai, giữa sương và ánh sáng, nghệ thuật tan vào đất, vào hơi thở, vào tiếng rừng rì rào. Không cần bảng chỉ dẫn, không cần tường chú thích, mọi thứ ở đó đều nói bằng ngôn ngữ của sự lặng im.
Điều đáng quý nhất mà hai dự án này mang lại không nằm ở những tác phẩm được dựng lên mà ở cách chúng khiến con người sống chậm lại, nhìn lại và cảm nhận. Nghệ thuật ở đây không còn là thứ để chiêm ngưỡng mà là cách để cùng sống. Và giữa một thế giới đang biến động, nơi thiên nhiên và đô thị đều mang những vết thương chồng chất, nghệ thuật trở thành phương thuốc không phải để xóa bỏ mà để hàn gắn, để nhắc ta rằng vẫn có những nơi, những người đang kiên nhẫn tìm lại sự cân bằng mong manh giữa con người và thế giới.