Phỏng vấn và Biên tập: Tố Uyên
Thời gian: 13/09/2025
Ảnh: Nhiếp ảnh gia Đồng Hiếu
Nguồn: Trang cá nhân của NAG Đồng Hiếu
Trong hoạt động nhiếp ảnh đương đại, Đồng Hiếu là cái tên gắn liền với những bức ảnh đời thường đầy xúc cảm. Không chỉ là một nhiếp ảnh gia, anh còn là giảng viên, là người hướng dẫn nhiều thế hệ sinh viên tại Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội. Gặp gỡ và trò chuyện cùng anh, chúng tôi không chỉ thấy một người kể chuyện bằng ánh sáng, mà còn thấy một người lắng nghe và kết nối cảm xúc bằng hình ảnh.
Buổi phỏng vấn này được thực hiện dưới dạng trò chuyện thân tình, đúng như mong muốn của anh, để nhiếp ảnh không chỉ hiện diện qua câu chữ mà còn qua những câu chuyện giàu sức gợi mở.
Việc làm nhiếp ảnh rèn luyện con người
Nhiếp ảnh chiếm bao nhiêu phần trăm thời gian cuộc sống anh?
Đồng Hiếu: Rất nhiều. Tôi đang là Trưởng bộ môn Nhiếp ảnh Nghệ thuật của trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội. Công việc của tôi bây giờ chủ yếu là giảng dạy nhiếp ảnh ở trường, bên cạnh đó tôi làm một số công việc khác liên quan đến nhiếp ảnh như làm giám khảo các cuộc thi (ví dụ ảnh báo chí của Hội Nhà báo, ảnh Báo Nhân dân…), làm các dự án, nhận booking từ các đối tác khi họ cần, ví dụ hãng ra mắt thiết bị mới, họ cần một bộ ảnh quảng bá. Nhưng công việc chính của tôi vẫn là giảng dạy.
Anh bắt đầu nhiếp ảnh từ khi nào? Bức ảnh nào là bức ảnh đầu tiên anh coi là tác phẩm
Đồng Hiếu: Tôi bắt đầu với nhiếp ảnh cách đây hơn 20 năm, từ khi thi vào khoa Nhiếp ảnh của trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh. Hồi đó, tôi không thực sự đam mê chụp ảnh đời thường. Nhưng khi học và làm việc, tôi bị ảnh hưởng bởi môi trường và bắt đầu chụp nhiều hơn. Dần dần, trong quá trình làm nghề và tiếp xúc với ảnh, tôi được mọi người biết đến với loại ảnh đời sống.
Còn nói về tác phẩm thì thực ra thì tôi thường tiếp cận nhiếp ảnh với vai trò người kể chuyện nhiều hơn, tôi rất thích câu nói của Trần Dần ý nói về Thời gian là một hành trình vô tận, nhiếp ảnh chỉ lấy đi một khoảnh khắc trong dòng chảy vô tận ấy. Với tôi, mỗi bức ảnh là một câu chuyện, một khoảnh khắc ý nghĩa. Tôi chụp hàng ngày, không coi chúng là những tác phẩm quá to tát, mà chỉ đơn giản là những khoảnh khắc tôi thấy có giá trị với bản thân. Khi tôi cảm nhận được niềm vui, nỗi buồn, hay sự đồng cảm với cuộc sống, tôi lưu lại và chia sẻ.
Nhiếp ảnh của anh mang vẻ đời thường nhưng lại có sức hút đặc biệt do bắt được những khoảnh khắc dễ bị bỏ qua với góc nhìn vừa kịch tính, vừa hài hước, đồng thời giàu tính nghệ thuật nhờ cách sử dụng ánh sáng và bố cục. Anh có thể chia sẻ cách anh tạo nên những câu chuyện trong từng bức ảnh không?
Đồng Hiếu: Với tôi, nhiếp ảnh không chỉ là ghi chép mà là kiến tạo. Tôi không chỉ chụp lại hiện thực một cách trần trụi, mà chọn một khoảnh khắc, một góc nhỏ trong không gian vô tận của cuộc sống để kể một câu chuyện. Tôi sử dụng ánh sáng, màu sắc, bố cục để làm nổi bật cảm xúc và thông điệp. Quan trọng nhất là tôi luôn thành thật với cảm xúc của mình. Khi chụp, tôi cảm nhận thế nào thì sẽ truyền tải y như vậy. Điều này giúp ảnh của tôi phong phú và không bị đơn điệu.
Có bao giờ bức ảnh anh kể bị hiểu lầm không?
Đồng Hiếu: Thực ra cái hay của nhiếp ảnh là câu chuyện được thể hiện trong cái không gian của bức ảnh thôi, nó không tái hiện toàn bộ thực tế. Giống như một họa sĩ từ bức toan họ vẽ thêm vào để thành tranh, tôi chọn một góc nhìn, một khoảnh khắc, và biến nó thành một không gian riêng trong bức ảnh.
Anh đã theo đuổi nhiếp ảnh đời thường ngay từ đầu, hay được hình thành sau nhiều trải nghiệm?
Đồng Hiếu: Hồi học ở trường, tôi được tiếp xúc với nhiều thể loại nhiếp ảnh: quảng cáo, thời trang, chân dung, tĩnh vật… Tôi đã thử sức với tất cả. Nhưng khi bắt đầu giảng dạy và chụp ảnh hàng ngày, tôi nhận ra đời sống xung quanh là nguồn chất liệu vô tận. Chụp ảnh đời thường không cần không gian cầu kỳ hay ý tưởng phức tạp, mà chỉ cần sự quan sát và đồng cảm. Khi chụp, tôi không chỉ là một người cầm máy, mà là một người hòa mình vào câu chuyện của nhân vật, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn của họ. Điều này làm cho bức ảnh có hồn hơn.
Việc làm nhiếp ảnh rèn luyện con người: nếu không mở lòng, không tập cảm nhận không gian, con người, cách họ ứng xử… thì mình chỉ bấm máy như một cái máy chứ không phải kể chuyện bằng ảnh. Ảnh cần có tình cảm, xúc cảm và câu chuyện, điều đó giúp tôi có cơ hội được giao tiếp với nhiều người hơn. Là giảng viên hơn mười mấy năm, tôi gặp nhiều thế hệ sinh viên khác nhau, và khi đi chụp tôi gặp nhiều số phận, niềm vui nỗi buồn. Tôi gom lại những cảm xúc đó để làm nguồn sáng tạo.
Tôi rất ấn tượng với cách anh nói về sự đồng cảm trong nhiếp ảnh. Anh có thể kể thêm về một kỷ niệm đáng nhớ khi chụp ảnh không?
Đồng Hiếu: Có một lần tôi đưa sinh viên đi thực tế ở Phù Lãng, Bắc Ninh. Trong lúc nghỉ trưa ở chùa, tôi gặp một bà cụ hơn 70 tuổi, kể về đứa con thất lạc nhiều năm. Tôi quyết định giúp bà tìm con. Dù không tìm được ngay, tôi đã chụp ảnh và viết bài chia sẻ câu chuyện trên mạng xã hội. Chỉ sau 24 giờ, nhờ cộng đồng chia sẻ, con của bà đã được tìm thấy. Nhiều người còn hỗ trợ tiền để bà đưa con đi khám bệnh. Những trải nghiệm như thế làm tôi thấy nhiếp ảnh không chỉ tạo ra ảnh đẹp, mà còn mang lại giá trị nhân văn.
Hay như đợt tôi chụp chân dung anh Ý Điên – một nhân vật được nhiều người biết đến qua các giai thoại ở trường Mỹ thuật Yết Kiêu. Anh ấy là một người tài năng nhưng cuộc đời đầy biến cố. Ý Điên từng bị tai nạn mất một chân, và sau đó, hai người vợ đã rời bỏ anh ấy. Bị ám ảnh bởi tình yêu, Ý Điên thường treo những bức tranh vẽ trên mái nhà và nằm ngắm chúng. Một dịp sang thăm anh, tôi chụp được một khoảnh khắc rất đặc biệt: Ý Điên đang cười, kể về những mối tình cũ, bên cạnh là một con hình nộm của người yêu cũ đặt gần cửa sổ. Sau đó, có một anh Việt kiều Canada liên hệ với tôi. Anh ấy nói bức ảnh này truyền cho anh ta cảm giác tích cực, muốn mua để treo ở nhà, đặc biệt vì vợ anh ấy vừa qua đời. Tôi rất cảm động và định tặng bức ảnh, nhưng người này khăng khăng trả tiền vì tôn trọng công sức của nhiếp ảnh gia. Cuối cùng, tôi bán bức ảnh với giá tượng trưng một đô la. Khoảng 30 phút sau, người đó gửi lại một phong bì chứa một đô la và hai chai rượu. Những câu chuyện như thế làm tôi cảm thấy nghề nhiếp ảnh thật ý nghĩa và tràn đầy niềm vui.
Anh có thể chia sẻ thêm về cách anh kết nối nhiếp ảnh với công việc giảng dạy không?
Đồng Hiếu: Nhiếp ảnh không chỉ là tạo ra hình ảnh mà còn là cách để kết nối con người. Gần đây, tôi nhận thấy nhiều sinh viên của mình gặp vấn đề tâm lý, có lẽ là do áp lực của thế hệ trẻ hiện nay. Khi xem ảnh chụp hàng ngày của các em, tôi có thể nhận ra ngay những bạn đang gặp khó khăn. Tinh thần và cảm xúc của các em được thể hiện rõ ràng qua từng bức ảnh, như một tấm gương phản chiếu tâm hồn.
Trong một học kỳ, tôi giao cho các em một bài tập về chụp tĩnh vật, với chủ đề “kỷ vật”. Mỗi kỷ vật gắn liền với một câu chuyện cá nhân, có thể là niềm vui, nỗi buồn, hay những mất mát. Trước khi chụp, các em phải chia sẻ ý tưởng với tôi. Có nhiều em vừa kể vừa khóc, bộc lộ những vấn đề mà bình thường các em né tránh. Qua bài tập này, các em không chỉ học về nhiếp ảnh mà còn học cách đối mặt với cảm xúc của mình. Điều đặc biệt là sau những buổi trao đổi, các em trở nên đồng cảm và thấu hiểu nhau hơn. Nhiếp ảnh đã giúp các em kể chuyện, chia sẻ, và kết nối với nhau một cách sâu sắc.
Không chỉ những bức ảnh của anh, mà cả công việc giảng dạy của anh cũng tạo ra những thay đổi lớn, thậm chí thay đổi cả một con người. Anh có nghĩ mình giống như một “trạm trung chuyển” cảm xúc, kết nối nghệ sĩ, tác phẩm và người xem?
Đồng Hiếu: Trong nhiếp ảnh, có một tam giác giữa nghệ sĩ, tác phẩm và người xem. Nghệ sĩ cần tìm được chất liệu, đồng cảm và yêu thích điều mình làm để truyền tải năng lượng vào tác phẩm. Khi tác phẩm có năng lượng, người xem mới cảm nhận được. Với tôi, ngay cả những bức ảnh buồn nhất cũng cần có một tia sáng, một chút hy vọng. Tôi không muốn ảnh của mình quá bi lụy, vì tôi tin rằng trong mọi nỗi buồn đều có ánh sáng của sự sống.
Tôi rất tò mò về cách anh tiếp cận để chụp được những khoảnh khắc đời thường. Khi anh giơ máy ảnh lên, làm sao để nhân vật không bị ảnh hưởng bởi sự hiện diện của anh mà vẫn giữ được cảm xúc tự nhiên?
Đồng Hiếu: Đó là một quá trình thầm lặng. Tôi thường lang thang một mình khi chụp ảnh, vì khi đi một mình, tôi dễ dàng tập trung vào cảm nhận về cuộc sống xung quanh. Tôi không bị phân tâm bởi những người khác hay câu chuyện khác. Sự lặng lẽ giúp tôi quan sát tốt hơn và để mọi thứ diễn ra tự nhiên. Tôi đóng vai trò như một người quan sát, không can thiệp vào khoảnh khắc.
Có những bức ảnh phải chụp rất nhanh, vì khoảnh khắc chỉ diễn ra một lần. Người chụp cần có dự cảm, được rèn luyện qua nhiều năm. Ví dụ, tôi có thể đoán trước một người sẽ đi hướng nào, hành động ra sao, để chọn thời điểm và góc chụp phù hợp. Điều này giống như công việc của một đạo diễn, nhưng thay vì dàn dựng, tôi chỉ quan sát và lựa chọn khoảnh khắc.
Ngoài ra, giao tiếp với nhân vật cũng rất quan trọng. Đôi khi tôi nói chuyện, chia sẻ với họ để họ cảm thấy thoải mái, thậm chí quên đi sự hiện diện của tôi. Có những dự án tôi chụp cả tuần tại nhà một nhân vật, hòa mình vào cuộc sống của họ để ghi lại những khoảnh khắc riêng tư, chân thực. Có một câu nói nổi tiếng trong nhiếp ảnh mà tôi rất thích là: “Nếu bức ảnh của bạn chưa đẹp, nghĩa là bạn chưa đủ gần.” Gần ở đây không chỉ là khoảng cách vật lý, mà là sự thấu hiểu, đồng cảm với nhân vật.
Trong số những bức ảnh của anh, có bức nào khiến anh cảm thấy hạnh phúc nhất khi nhìn lại không?
Đồng Hiếu: Tôi không có một bức ảnh cụ thể nào khiến mình hạnh phúc nhất, vì tôi không muốn bị ám ảnh bởi những gì đã làm. Mỗi bức ảnh đều có “số phận” riêng, sống lâu hơn cả tôi trong lòng người xem. Tôi thường quên đi những bức ảnh sau khi hoàn thành, không phải vì không trân trọng, mà để giữ sự hồn nhiên, để mỗi lần chụp là một trải nghiệm mới. Khi xem lại, tôi thấy chúng như một cuốn nhật ký, ghi lại cảm xúc của tôi tại những thời điểm khác nhau. Mỗi bức ảnh là một khoảnh khắc tôi từng đồng cảm, từng dạt dào cảm xúc, và tôi hài lòng với điều đó.
Nhiều bạn trẻ muốn theo đuổi nhiếp ảnh nhưng thường bỏ cuộc sau một thời gian. Anh có lời khuyên nào để giữ vững đam mê và kiên trì với nghề?
Đồng Hiếu: Tôi nghĩ cần phân biệt giữa “thích” và “đam mê”. Thích là cảm giác ban đầu, có thể đến rồi đi. Đam mê là khi bạn trải qua nhiều năm, đối mặt với khó khăn, đánh đổi, và vẫn muốn tiếp tục. Nhiều bạn trẻ đến với nhiếp ảnh vì hình ảnh lãng mạn của một nghệ sĩ lang thang với máy ảnh, nhưng khi gặp thử thách, họ dễ nản. Với tôi, đam mê được củng cố qua những câu chuyện, những bình luận của mọi người, hay những khoảnh khắc tôi truyền cảm hứng cho người khác. Như có lần một bạn nhắn rằng tôi là nguồn cảm hứng cho họ trong bốn năm qua. Những điều đó tiếp thêm động lực để tôi tiếp tục.
Quan trọng nhất là bạn phải tìm được “cái tôi” của mình. Đừng chạy theo phong cách của người khác. Hãy chụp những gì phản ánh con người bạn, cảm xúc của bạn. Khi bạn tìm được nét riêng, nhiếp ảnh sẽ trở thành hành trình khám phá bản thân, và đó là điều giữ bạn kiên trì.
Anh có kế hoạch nào cho các triển lãm hoặc dự án mới không?
Đồng Hiếu: Tôi từng tham gia một số triển lãm, như triển lãm chung ở Hà Nội với một nhóm nghệ sĩ, trong đó có người Pháp, và ra mắt sách ảnh “Hà Nội ơi”. Năm 2023, tôi nhận được giải thưởng về nhiếp ảnh sinh thái tại Vân Nam, Trung Quốc, nhưng tôi không chủ đích tham gia nhiều cuộc thi. Tôi muốn hướng đến người xem hơn là chạy theo thành tích.
Hiện tại, tôi đang làm một dự án sách ảnh về Bắc Ninh, nơi có những ký ức cá nhân, như hình ảnh bà nội, ông nội và những phong tục quê hương. Dự án này giống như một hành trình trở về, nơi tôi gắn bó với những ký ức gia đình và văn hóa truyền thống. Những bức ảnh đen trắng chụp cảnh chợ quê, bến sông, hay những phong tục như nhuộm răng của các cụ Bắc Bộ giờ đây gần như đã mai một. Chợ buổi sáng ven đê, những phiên chợ Tết với mía, bánh chưng, hay hình ảnh các cụ già đều rất đáng yêu, nhưng giờ không còn nữa.
Tôi chụp bộ ảnh này trong khoảng 10-15 năm, từ khi tôi còn ở Bắc Ninh, trước khi chuyển lên Hà Nội sống gần 20 năm. Mỗi lần về quê, tôi mang máy ảnh đi lang thang, ghi lại những khoảnh khắc mà tôi cảm nhận được sự giao thoa giữa hiện tại và quá khứ. Tôi muốn giữ sự chân thực, nên chỉ điều chỉnh ánh sáng và màu sắc, không can thiệp nhiều bằng Photoshop. Tôi dự định năm sau sẽ ra mắt bộ ảnh này qua một triển lãm kết hợp sách ảnh, nhưng hiện tại dự án vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện.
Quê ngoại tôi ở Bắc Ninh, và khi xem những bức ảnh của anh, tôi nhớ đến bà ngoại của mình, bà cũng nhuộm răng, đen láy như hột na. Từ khi bà mất, tôi ít về quê hơn, nên những hình ảnh này thực sự gợi lên nhiều ký ức. Anh nghĩ nhiếp ảnh có vai trò gì trong việc lưu giữ những giá trị văn hóa và tư liệu đời sống?
Đồng Hiếu: Nhiếp ảnh, đặc biệt là nhiếp ảnh đời thường, có sức mạnh lớn trong việc lưu giữ tư liệu và cảm xúc. Khi chụp, tôi không chỉ ghi lại hiện thực mà còn tạo ra một không gian hoài niệm, nơi những khoảnh khắc được lưu giữ mãi mãi. Những phiên chợ quê, những phong tục, hay những con người giờ đã không còn, tất cả đều trở thành tư liệu quý giá. Nhiếp ảnh giúp ta giữ lại những giá trị văn hóa đang mai một, như một cuốn nhật ký bằng hình ảnh, để thế hệ sau có thể hiểu và cảm nhận được.
Tôi thấy nhiếp ảnh ngày nay càng trở nên phổ biến, từ căn cước công dân, bằng lái xe, đến xử lý vi phạm giao thông. Công nghệ, đặc biệt là AI, cũng đang thay đổi cách chúng ta chụp và xử lý ảnh. Anh nghĩ gì về sự phát triển này? Anh có bài trừ công nghệ mới không?
Đồng Hiếu: Tôi không bài trừ công nghệ, vì nó là một phần tất yếu của sự phát triển. Cách đây khoảng chục năm, khi làm việc với các hãng điện thoại thì công nghệ HDR hay xử lý hậu kỳ bằng AI mới bắt đầu. Chúng giúp nhiếp ảnh trở nên dễ tiếp cận hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực như quảng cáo hay nghệ thuật. Tuy nhiên, ảnh báo chí có những quy chuẩn nghiêm ngặt để đảm bảo tính chân thực nên không thể lạm dụng công nghệ như ghép ảnh hay chỉnh sửa quá đà.
Tôi luôn nhấn mạnh rằng công nghệ chỉ là phương tiện. Khi nhiếp ảnh ra đời, nhiều người từng lo hội họa sẽ “chết”, nhưng thực tế, cả hai đều tồn tại và phát triển. Tương tự, khi máy ảnh kỹ thuật số xuất hiện, có người chê chất lượng không bằng phim, nhưng giờ đây, máy ảnh số đã vượt xa về độ phân giải và tiện ích. Quan trọng là nhiếp ảnh phải giữ được ý nghĩa nguyên bản ghi lại ánh sáng và cảm xúc một cách chân thực. Công nghệ chỉ mở rộng phương tiện, không thay thế được giá trị cốt lõi của nhiếp ảnh.
Anh có nhận xét gì về thị trường nhiếp ảnh ở Việt Nam hiện nay, cả về khía cạnh thương mại lẫn nghệ thuật?
Đồng Hiếu: Thị trường nhiếp ảnh ở Việt Nam rất đa dạng, từ ảnh thương mại, thời trang, đến ảnh đời thường. Tuy nhiên, nó chưa thực sự hình thành một thị trường sôi động, đặc biệt là trong mảng nhiếp ảnh nghệ thuật. Cách đây 20-25 năm, việc mua bán ảnh nghệ thuật còn phổ biến hơn, nhưng giờ chỉ một số ít người tham gia. Ảnh thương mại, như thời trang hay truyền thông vẫn phát triển tốt, nhưng ảnh nghệ thuật thiếu bảo tàng hay các cuộc triển lãm chuyên nghiệp để thúc đẩy. Ở Việt Nam, chưa có bảo tàng nhiếp ảnh đúng nghĩa, và các giám tuyển cũng ít quan tâm đến việc sưu tầm ảnh nghệ thuật.
Tôi không thích kiểu chụp ảnh “đẹp lung linh” chỉ để gây ấn tượng trên mạng xã hội, vì nó thiếu chiều sâu. Nhiếp ảnh đời thường, dù không mang lại nhiều tiền, vẫn có giá trị lớn vì nó phản ánh cuộc sống chân thực. Tôi hy vọng trong tương lai, thị trường nhiếp ảnh nghệ thuật ở Việt Nam sẽ phát triển mạnh hơn, với nhiều nhánh khác nhau.
Tôi rất thích một số bức ảnh trong bộ sưu tập của anh, như ảnh trẻ con tắm suối, chia tiền nhau ở quảng trường, hay cảnh ở khu tập thể Nghĩa Tân. Mỗi bức ảnh đều kể một câu chuyện riêng. Anh có thể chia sẻ thêm về những câu chuyện đằng sau một vài bức ảnh không?
Đồng Hiếu: Mỗi bức ảnh đều có một câu chuyện. Bức ảnh trẻ con tắm suối ở miền núi, tôi chụp khi thấy lũ trẻ nghịch ngợm, chặn mạch nước để tắm. Chúng mặc quần thủng đít, trông rất vui nhộn nhưng cũng đầy chất đời. Hay bức ảnh lũ trẻ chia tiền ở quảng trường, tôi chụp tại Sa Pa, tận dụng ánh sáng từ đèn quảng cáo để tạo không gian đặc biệt. Bức ảnh trông như được sắp đặt, nhưng thực ra là khoảnh khắc tự nhiên.
Tôi thích bắt những khoảnh khắc đời thường nhưng mang chút kịch tính, vừa vui vừa buồn, để người xem cảm nhận được câu chuyện đằng sau. Những bức ảnh này tôi thường đăng trên fanpage của mình, “Đồng Hiếu Photo”, để chia sẻ với mọi người.
Cảm ơn anh rất nhiều vì những chia sẻ chân thành. Tôi hy vọng sẽ tiếp tục có được cơ hội trò chuyện và thấy thêm nhiều tác phẩm tuyệt vời của anh trong tương lai!